Ένας συχνός προβληματισμός που βασανίζει τους περισσότερους γονείς είναι: ‘’Τιμωρώ το παιδί μου; Και αν ‘ναι’ με ποιόν τρόπο;’’ Είναι αλήθεια οτι το έργο των γονιών είναι τόσο δύσκολο, που πολλές φορές η υπομονή εξαντλείται και οι γονείς δυσκολεύονται απίστευτα να επιβάλουν κάποιους κανόνες πειθαρχίας, ενώ παράλληλα αδυνατούν να θέσουν αυτά τα όρια, που όλοι οι ειδικοί επισημαίνουν ότι είναι απαραίτητα για τα παιδιά. Άλλες φορές οι γονείς αντιμετωπίζουν τις καταστάσεις με υπερβολική ελαστικότητα και άλλες με τρομερή αυστηρότητα, προσπαθώντας να βρούν με ποιον τρόπο θα καταφέρουν να κάνουν τα παιδιά να τους ακούσουν ή να σταματήσουν τις αταξίες τους ή να ανταπεξέλθουν επαρκώς στις υποχρεώσεις τους…

Η διαδικασία της οριοθέτησης και οι απαγορεύσεις αποτελούν σίγουρα μέρος της διαπαιδαγώγης. Τα παιδιά χρειάζεται να ξέρουν 'τι επιτρέπεται' να κάνουν και τι όχι. Προκειμένου όμως να γίνει αυτό, δυστυχώς χρησιμοποιούμε αρκετά ‘’μη’’, "δεν" και ‘’όχι’’. Είναι φυσικά λέξεις που δεν μπορούμε να αποφύγουμε όταν το παιδί είναι ακομά μικρό και είναι αδύνατο να αντιληφθεί πολύπλοκες εξηγήσεις. Με την πάροδο των χρόνων όμως και καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, αρχίζουν και κατανοούν καλύτερα και έτσι μας επιτρέπεται μια νέα μορφή επικοινωνίας. Το σίγουρο είναι ότι θετική ενθάρρυνση έχει καλύτερα αποτελέσματα στην ψυχολογία των παιδιών, σε αντίθεση με τη συνεχή και επαναλαμβανόμενη επικριτική στάση.  Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε φράσεις όπως: 

• "Στον δρόμο περπατάμε με προσοχή" αντί για ‘’Μην τρέχεις στον δρόμο!’’.
• "Πλύνε τα χεράκια σου και έλα να φάμε" αντί για ‘’Μην φας με βρώμικα χέρια’’.
• "Κοίτα πόσα σωστά έκανες" αντί για ‘’Έδώ έκανες λάθος’’.

Φυσικά, το βάρος της επιλογής του λεξιλογίου πέφτει σε μεγάλο βαθμό στους γονείς, που μέσα σε όλες τις σκοτούρες και τις υποχρεώσεις, καλούνται να γίνουν και οι υπερήρωες που θα θυμούνται πάντα να περιορίζουν τον αρνητικό λόγο, φιλτράροντας συνέχεια τις εκφράσεις που θα χρησιμοποιήσουν. Αντικειμενικά, αρκετές φορές ο αρνητικός λόγος είναι αναπόφευκτος και δεν σημαίνει ότι θα τραυματίσουμε ψυχολογικά το παιδί μας αν χρησιμοποιούμε ενίοτε ‘όχι’ και ‘μη’. Ωστόσο, σκοπός είναι να δημιουργήσουμε μια καινούργια μορφή επικοινωνίας, όπου ο αρνητικός λόγος θα χρησιμοποιείται με μέτρο και προσοχή και κυρίως όσο πιο δίκαια μπορούμε, ώστε να μην μεταδόσουμε λάθος μηνύματα. 

Όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο μαλώνουμε το παιδί όταν κάνει κάποια ‘ζημιά’ ή όταν κάνει τα αντίθετα από αυτά που του έχουμε πει, υπάρχουν κάποιες βασικές αρχές πειθαρχίας που θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε και να φανούν χρήσιμες. Πιο συγκεκριμένα:

• Το βασικότερο είναι να εξηγήσουμε στο παιδί με απλούς όρους πότε και γιατί θεωρούμε τη συμπεριφορά τους μη αποδεκτή και τις συνέπειες που θα ακολουθήσουν. Πολλά παιδιά δεν μπορούν να κατανοήσουν τις συνέπειες επειδή ακριβώς δεν έχουν καταλάβει τι έκαναν λάθος. Π.χ. μπορούμε να πούμε: ‘’Όταν παίζεις με τη μπάλα μέσα στο σπίτι, μπορεί να χτυπήσεις κάποιον ή να σπάσεις κάτι.’’ Αντί για, ‘’Σταμάτα επιτέλους με αυτή τη μπάλα!’’.
• Η σωματική τιμωρία δεν είναι λύση! Σύγχρονες μελέτες έδειξαν οτι η σωματική τιμωρία όπως είναι το χτύπημα, το ξύλο ή οποιαδήποτε ενέργεια που είναι επίπονη σωματικά δεν βοηθάει το παιδί να σταματήσει τις κακές συμπεριφορές, απεναντίας τις ενισχύει. Δεν διδάσκουμε την αποστροφή προς τη βία με βία. Σκοπός μας δεν είναι το παιδί να μας βλέπει με φόβο, αλλά να το κάνουμε να καταλάβει πραγματικά με ήρεμο τρόπο, πως η αρνητική ή επιθετική του συμπεριφορά δεν θα του φέρει κανένα επιθυμητό αποτέλεσμα.
• .Ο θυμός, το ξέσπασμα σε φωνές και το κλάμα του παιδιού δεν είναι δυνατόν να ελεγχθεί και να περιοριστεί ακριβώς επάνω στη στιγμή της έντασης, οπότε καλό είναι να μην προβούμε άμεσα σε καμία είδους αυστηρή συμπεριφορά ή τιμωρία, αλλά να δείξουμε τη δυσαρέσκεια σας. Την ώρα της έντασης, κάποιος διάλογο με το παιδί είναι συνήθως αδύνατος, καθώς δεν είναι σε θέση να ακούσει ήρεμα κάτι. Προσπαθούμε να κατευνάσουμε την κρίση με όσο το δυνατόν πιο ήρεμο τρόπο. Λέμε για παράδειγμα: "Δεν μπορώ να σε ακούσω έτσι που φωνάζεις τώρα. Όταν ηρεμήσεις θα εξετάσουμε ποιό είναι το πρόβλημα και θα σε ακούσω".​​​​
• Ανταμοιβή και όχι τιμωρία. Για να γίνει αυτό πρέπει να δώσουμε έμφαση στον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά επαινούνται ή αμοίβονται ηθικά και έτσι ενισχύονται οι σωστές πράξεις, ώστε να καταφέρουν να συμπεριφέρονται ανάλογα. Η επιβράβευση λοιπόν για τη συμπεριφορά έχει καλύτερα αποτελέσματα από την τιμωρία για την κακή συμπεριφορά. Για παράδειγμα, συγχαίρουμε το παιδί μας όταν παίζει ήρεμα ή μοιράζεται τα παιχνίδια του με άλλα παιδιά. Όσο συχνά επιμένουμε στο να κάνουμε παρατηρήσεις, άλλο τόσο συχνά να επιμένουμε στο να λέμε το μπράβο, προκειμένου να υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στην κριτική και την επιβράβευση. Αν δεν το πετύχουμε αυτό θα προκαλέσουμε στα παιδιά αίσθημα ανεπάρκειας. ​
• Η τεχνική του «διαλείμματος» (time out). Η τεχνική του «time out» είναι η απομάκρυνση του παιδιού από τον χώρο στον οποίο βρίσκεται, ύστερα από κάποιο επεισόδιο ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα παιδιά, για να τραβήξουν την προσοχή μας, κάνουν πράγματα που ξέρουν πως δεν είναι επιθυμητά. Η απομάκρυνση του παιδιού σε άλλο χώρο ενδείκνυται σε περιπτώσεις που το παιδί πρέπει να μείνει μακριά από την εστία της έντασης και να ηρεμήσει. Εκεί συζητάμε τους λόγους και τις συνέπειες αυτών που έκανε. Το νόημα της έμμεσης αυτής 'τιμωρίας' αυτής είναι να καταλάβει το παιδί, πως για να συμμετέχει σε μια δραστηριότητα πρέπει να έχει την κατάλληλη συμπεριφορά, διαφορετικά η συμμετοχή του είναι αδύνατη. Είναι σημαντικό να δώσουμε στο παιδί να καταλάβει ότι έχει δικαίωμα επιλογής, ότι από εκείνο το ίδιο, δηλαδή από τη νέα συμπεριφορά του, εξαρτάται αν τελικά θα επιστρέψει στη δραστηριότητα ή όχι.
• Δίνουμε εμείς το καλό παράδειγμα. Τα παιδιά έχουν τη τάση να μας μιμούνται. Δεν είναι δυνατόν να γινόμαστε επιθετικοί στους γύρω μας ή στον συντροφό μας, διεκδικώντας πράγματα ή συναισθήματα με φωνές ή εκρήξεις θυμού και να μην αναμένουμε ότι τα παιδιά μας πιθανότατα δεν θα κάνουν ακριβώς το ίδιο. ​
• Είμαστε σταθεροί και συνεπείς στις αποφάσεις μας.  Προσπαθούμε να επεμβαίνουμε πάντα στην ανεπιθύμητη συμπεριφορά χωρίς να αλλάζουμε την τακτική μας. Οφείλουμε να καθιστούμε στα παιδιά ξεκάραθα ποιες συμπεριφορές επιτρέπονται και ποιές οχι. Με λίγα λόγια, δεν είμαστε πότε ελαστικοί και πότε αυστηροί χωρίς ένα σύστημα, γιατί μπερδεύουμε τα παιδιά και δεν τους δίνουμε ένα πρότυπο συμπεριφοράς και συνεπειών.  Βάζουμε όρια στα παιδιά μας, ανάλογα πάντα με την ηλικία τους. Επίσης, δεν πρέπει να υπάρχουν απειλές ή αναβολές τιμωρίας, καθώς το μόνο που θα προκύψει από αυτό είναι να παραταθεί ο φόβος και η αγωνία που έχουν, προωθώντας ίσως ακόμη περισσότερο τις αρνητικές συμπεριφορές.

Κλείνοντας θα παραθέσουμε το ακολουθο ρητό του Pam Leo που συνοψίζει σε μια πρόταση αυτά που αναφέραμε παραπάνω: ‘’Δεν μπορείς να διδάξεις στα παιδιά πως να συμπεριφέρονται καλύτερα κάνοντας τα να αισθάνονται χειρότερα. Όταν ένα παιδί αισθάνεται καλύτερα, συμπεριφέρεται καλύτερα’’.

Βιβλιογραφία:

An Introduction to Educational Psychology. London: Methuen & Co Ltd

Παναγόπουλος Α. Η συμπεριφορά του παιδιού και η αρχή της πειθαρχίας.

Τζαβαλιά, Κ. (2011). Ανάπτυξη και όρια.